Braks, Mansholt en Mertens
Sicco Mansholt leefde van 1908 tot 1995, was boer, socialist, minister van landbouw en europees commissaris. Gerard Mertens werd geboren in 1918, was boer en bestuurder in de landbouw en politicus. Gerrit Braks werd geboren in 1933, was boer, ambtenaar, policus en minister.
Drie personen die een rol hebben gespeeld in de landbouwpolitiek, de boerenbelangenbehartiging en het denken over landbouw en maatschappij in de 20ste eeuw. Een Groninger / wereldburger, een Limburger en een Brabander. Over alle drie is een biografie verschenen. De biografie over Mansholt is een wetenschappelijke dissertatie ( door Johan Merrienboer) die verscheen in 2006. Het boek over Mertens (2008) is een mengeling van een biografie en geredigeerde memoires; opgetekend door Mertens zelf en aangevuld en geredigeerd door Ton Duffhues, cultureel antropoloog en ZLTO-functionaris die zich manifesteert als de geschiedschrijver van de katholieke agrarische organisaties. En het boek over Braks? Dat komt niet verder dan ” levensbeschrijving”. Het verscheen ook in 2008 en is het product van Hans Siemens, journalist in de agrarische sector.
Het is interessant om de verhalen te vergelijken. Toen Mansholt in 1968 zijn roemruchte “plan Mansholt” presenteerde, was Braks secretaris van de NCB en medeorganisator van een demonstratie van boeren in Brussel. Later liet hij zich genuanceerd uit over het ( bijgestelde) plan Mansholt omdat hij ontwikkelingsmogelijkheden voor de boeren zag. In Brussel, waar Braks de functie van Landbouwraad bekleedde, kwamen ze elkaar geregeld tegen. Het was de tijd van boerenprotesten tegen de Europese plannen ( met de bekende “oorlog in Brussel” in maart 1971 waarbij een dode en vele gewonden vielen) Braks vertelt dat hij voor de vergadering van de Raad van Ministers in Brussel met Mansholt stond te praten en dat een veertigtal jonge Belgische boeren kans hadden gezien om drie koeien de trappen op te krijgen tot op de zesde verdieping waar de vergadering plaatsvond. Mansholt dacht opgetogen dat het een protest tegen de halsstarrige landbouwministers was. En hij applaudisseerde, maar tot zijn verbazing stond er op de koeien geschreven: “aan de galg met Mansholt”. Braks: “Ik heb nog nooit iemand zo beduusd zien kijken”.
Dat Mertens en Braks elkaar vele malen ontmoet zullen hebben ligt voor de hand. Mertens was voorzitter van de KNBTB in de tijd dat Braks bij de NCB werkte, en lid van de Eerste Kamer toen Braks in de Tweede Kamer zat. Beiden uiteraard voor de zelfde partij. Ook Mertens en Mansholt hebben elkaar diverse malen ontmoet. In het boek over Mertens staat een foto waarop hij en Mansholt elkaar wat onderzoekend aankijken. Was er een verstandhouding? Mertens’ kijk op de landbouwpolitieke ontwikkelingen van zijn tijd komt in het boek niet erg tot uiting. Mertens komt niet naar voren als iemand met grote vergezichten. Dat geldt voor Mansholt natuurlijk bij uitstek wel. Hij behoort tot de ‘founding fathers’ van Europa, onderkende vroegtijdig de ecologische- en de energiecrisis, maakte tot op hoge leeftijd voorstellen voor transities van de landbouwproductie en was een visionair wat betreft de ongelijke verhoudingen tussen de continenten. Ook Braks kan niet ontzegd worden dat hij een visie had al was zijn focus wat regionaler van aard. Hij durfde verregaand in te grijpen zoals bij de Interimwet in 1984 en de EHS, waarvan Braks ook aan de wieg heeft gestaan. Mertens komt toch meer naar voren als degene die het katholieke agrarische volksdeel verdedigde. Van de boerenprotesten zoals die van de “vrije boeren” tegen het Landbouwschap begreep hij niets. Over de acties in Hollandscheveld ( dat hij abusievelijk “een dorpje in Overijssel” noemt) schrijft hij: “Merkwaardig dat dit verzet zich bijna uitsluitend voordeed in de streken met een streng protestantse bevolking waar de boeren qua bedrijfsvoering sterk achterliepen, zoals in delen van Overijssel en op de Veluwe. In katholieke kring speelde dit nauwelijks. In het Landbouwschap werd het verzet onderschat. Het verzet van de boeren en het denken erachter kende ik niet. Het was voor mij een andere wereld”
Ook de boerenprotesten die zich in 1974 ontwikkelden konden niet op begrip van Mertens rekenen. De escalatie daarvan schrijft hij toe aan wilde acties van Koekoek en Olieman. ( een merkwaardige opmerking omdat Koekoek en de Boerenpartij in 1974 geen enkele rol in de protesten speelden en er ook geen verbinding was tussen de Actiecomités en de Boerenpartij) Daarnaast schrijft hij de “militante linkse groepering studenten uit Wageningen die zich manifesteerden als de Boerengroep” een grote rol toe. Hij was erdoor verrast en volgens Mertens was “in het zuiden, op een enkel incidentje na, van enige onrust niets te merken”.
Dat het protest in het stadion Galgewaard in Utrecht zich ook tegen de voormannen van de landbouworganisaties keerde, was een schok. Mertens heeft er de consequentie uit getrokken om af te treden: “Het harmoniemodel dat ik in woord en daad voorstond, werd niet meer als vanzelfsprekend aanvaard. De verhouding tussen de overheid en het georganiseerde bedrijfsleven verhardde. En in toenemende mate klonk de roep om wilde acties, om met trekkers de straat op te gaan en barricades op te werpen. Ik was echter niet bereid om voorop te lopen in demonstraties of om op de barricaden te gaan. Voor mij was het daarom tijd om afscheid te nemen van de KNBTB”.
Drie mannen in de landbouw, drie levensverhalen, drie maal een kijk op de wereld. Grote vergezichten en brede perspectieven, maar ook de grote rivieren als het einde van het blikveld.
De levens spelen zich af in dezelfde tijd en deels in dezelfde omgeving. Ze zijn onvergelijkbaar. De boeken zijn dat ook. De afstand tussen het werk van Merriënboer enerzijds en dat van Siemens en Duffhues anderszijds qua diepgang en stijl is groot. Samen vormen ze verschillende percepties van een tijdperk. Aanbevolen!
* Mansholt. Een biografie. Door Johan Merriënboer. Uitg. Boom – 2006.
* Braks. Carrière met een diploma handmelken. Door Hans Siemens. Waanders Uitgeverij Zwolle – 2008.
* Achteraf bekeken. De memoires van C.G.A. Mertens: katholiek, boer en bestuurder in hart en nieren. Ton Duffhues (red.) Valkhof Pers – 2008